سرویس ایران جوان آنلاین: اگر تا دیروز بار‌ها و بار‌ها می‌شنیدیم که قانون جامع خاک ایران در پستو‌های مجلس خاک می‌خورد و کسی نیست تا با توجه به آن به داد خاک کشور برسد، حالا باید اطلس سیل را هم کنار آن ببینیم و حسرت بخوریم که چرا به خاطر این همه اهمالکاری کشور باید ضربه بخورد و خسارت ببیند. اهمیت بحث آبخیزداری و اطلس سیل زمانی بیشتر مشخص می‌شود که رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری نیز حالا به صدا در آمده و از نبود مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز انتقاد کرده و گفته اطلس سیل که نشان دهنده پهنه‌بندی سیلاب در «حوضه‌های آبی» مختلف کشور است، سال‌ها است که خاک می‌خورد.
بررسی وقایع سیل از دهه ۴۰ تا دهه ۹۰ نشان دهنده این است که در دهه ۴۰، ۱۹۳ واقعه سیل در ایران رخ داده است و در دهه‌های ۵۰، ۶۰ و ۷۰ تعداد وقایع به‌ترتیب ۲۵۱، ۴۴۰ و ۱۲۲۶ بوده. افزون بر این در دهه ۸۰، ۱۳۴۶ واقعه سیل و در دهه ۹۰ که هنوز به اتمام نرسیده است، تاکنون ۲۰۰۰ واقعه سیل رخ داده است. این آمار کافی بود تا روز گذشته نشستی در جهت بررسی تحلیلی وقایع سیل اخیر در ایران در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شود تا گروهی از اساتید و کارشناسان با حضور در این نشست به تحلیل موضوع بپردازند.
مداخلات انسانی بزرگ‌ترین مشکل
رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با انتقاد از بی‌توجهی به برنامه‌های مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز طی سال‌های گذشته گفت: «متأسفانه توجه کافی به این موضوع صورت نگرفته و از تغییر کاربری‌های نادرست جلوگیری به عمل نیامده و مدیریت صحیح از اراضی صورت نگرفته است. همچنین در احیای پوشش گیاهی جنگل‌ها و مراتع، احداث سیل‌بند‌ها و حفر کانال‌های سیلاب بر اهتمام جدی صورت نگرفته است.» داوود نیک‌کامی با بیان اینکه اگر مقدار جریان آب از ظرف محدود آب بیشتر باشد، آب وارد قسمت‌های مجاور می‌شود که به آن «سیل» اطلاق می‌کنیم، ادامه داد: «باران جذب گیاهان و خاک می‌شود و بخشی از آن تبخیر و باقی‌مانده روی زمین جاری می‌شود. زمانی که خاک و گیاه نتوانند روان‌آب را جذب کند و کانال رودخانه‌ها توان و ظرفیت نگهداشت آب را نداشته باشند، سیل ایجاد می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه تخریب پوشش گیاهی باعث تولید روان‌آب بیشتر و تبدیل آن به سیل می‌شود، توضیح داد: «میزان جذب باران توسط درختان و گیاهان مختلف شناسایی و مشخص شده‌اند. برای مثال بلوط ایرانی تا ۸/۳۵ درصد باران را جذب می‌کند و مانند یک اسفنج عمل می‌کند، به‌طوری که حجم زیادی از آب را جذب و به‌تدریج آن را خارج می‌کند همچنین جذب باران در درخت کاج ۶۰ رصد است. افزون بر این‌ها گیاهانی همچون «ورک»، «اسفند» و «زبان گنجشک» در جذب باران تاثیرگذار هستند.» نیک کامی، مداخلات انسانی را عامل تغییر در تنوع زیستی عنوان کرده و گفت: «سیل فرسایش خاک را افزایش می‌دهد و باعث لطمه به کیفیت و کمیت خاک می‌شود. براساس بررسی‌های صورت گرفته در مورد سیل مازندران، این سیل در بالادست از نوع تندسیلاب و در پایین دست آبگرفتگی بوده است. در بالادست سیل باعث فرسایش و انباشت رسوبات به ضخامت ۸۰ سانتی‌متر شده است.»
سیل و فرسایش سریع خاک
بررسی‌های سیل گلستان نشان می‌دهد که سیل از نوع تند سیلاب در بالادست و آبگرفتگی در مناطق آق قلا، گومیشان، گنبد و... بوده که سیل گرفتگی در طول ۱۵۰ کیلومتر رخ داده است. البته اثرگذاری عملیات آبخیزداری در غرب استان گلستان و زیر حوضه‌های گرگان‌رود مثبت بوده است. رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به نتایج بررسی سیل لرستان هم گفت: «از چهارم تا ۹ فروردین ماه در حوضه کشکان ۱۳۷ میلی‌متر به‌طور میانگین بارش رخ داد و از ۱۱ تا ۱۳ فروردین ماه در این همین حوضه ۱۵۳ میلی‌متر بود. بررسی‌ها نشان‌دهنده این است که نقش تداوم بارش پررنگ‌تر از شدت بارش بوده است.»
وی اضافه کرد: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که خسارات سیل در حوزه کشاورزی ۱۳ هزار میلیارد تومان است البته شیوع بیماری‌های عفونی و انگلی از جمله خطرات پیش رو ناشی از سیل است. همچنین بر اثر فرسایش خاک ناشی از سیل میزان رسوبات به ۱/ ۲ میلیارد مترمکعب رسیده است.»، اما نکته حائز اهمیت اینکه رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به تهیه اطلس «سیمای حوضه‌های آبخیز» کشور با انتقاد گفت: «پهنه‌بندی سیلاب در حوضه‌های مختلف و نقشه مناطق سیل خیز تهیه شده است، اما متأسفانه این اطلس خاک می‌خورد.»
